Traceability, czyli identyfikowalność, genealogia produktu, która umożliwia kontrolę przepływu danych na jego temat to monitorowanie produktów oraz łańcucha dostaw w procesie wytwarzania. Wiemy, że to przydatna funkcjonalność, pozwalająca określić skład produktu, stosowana w systemach, które mają wpływ na zarządzanie surowcami, partiami produktów, strukturą BOM w takich rozwiązaniach jak ERP czy MES. Traktujemy ją jako czynność inżynierską, logistyczną, kontroli jakości. To standardowe postrzeganie zagadnienia. Poniżej wskażemy także na możliwe inne punkty widzenia na system traceability.
Zasady ogólne traceability
Traceability i śledzenie produkcji doczekało się wielu uregulowań prawnych WHO, Parlamentu Europejskiego, czy ustawodawstwa poszczególnych krajów. Czasami nie zdajemy sobie sprawy, jak system identyfikowalności jest ważnym zagadnieniem i że niejednokrotnie należy zgodnie z literą prawa stosować odpowiednie procedury i systemy wspomagające realizację tej idei. Traceability, inaczej mówiąc śledzenie konkretnego produktu czy partii produktów na każdym etapie produkcji, jest procedurą szeroko stosowaną w branżach, które dotyczą naszego bezpieczeństwa, transportu, żywienia, higieny, zdrowia (w tym produktów wysokiego ryzyka).
Wyróżniamy trzy metody śledzenia produktów: śledzenie wstecz (w górę łańcucha dostaw), wewnętrzne (w obrębie procesu) i w przód (w dół łańcucha). Każda z tych metod ma swoje specyficzne cechy i zastosowania.
Śledzenie wstecz polega na monitorowaniu pochodzenia surowców i komponentów używanych do produkcji końcowego produktu. Proces ten umożliwia identyfikację dostawców oraz poszczególnych partii surowców, które zostały użyte w produkcji, co jest niezwykle przydatne w sytuacjach, gdy zachodzi potrzeba wycofania wadliwych produktów z rynku, umożliwiając szybkie zidentyfikowanie źródła problemu. Jest również kluczowe w zapewnieniu zgodności z regulacjami prawnymi oraz standardami jakości.
Śledzenie wewnętrzne obejmuje monitorowanie i dokumentowanie ruchu i transformacji materiałów oraz półproduktów wewnątrz przedsiębiorstwa, od momentu przyjęcia surowców, przez etapy produkcji, aż po wytworzenie produktu końcowego. Ta metoda śledzenia jest kluczowa dla optymalizacji procesów produkcyjnych, kontrolowania jakości na każdym etapie oraz zarządzania zapasami. Pozwala na dokładne monitorowanie efektywności operacyjnej i identyfikowanie obszarów do poprawy.
Śledzenie w przód skupia się na monitorowaniu przepływu gotowych produktów od momentu opuszczenia zakładu produkcyjnego aż do ostatecznego konsumenta. Obejmuje śledzenie dystrybucji, sprzedaży i często także użytkowania przez klientów. Warto na nie zwrócić szczególną uwagę w zarządzaniu relacjami z klientami, przewidywaniu popytu oraz w strategiach marketingowych.
Dzięki funkcjonalnościom zapewnianym przez system traceability jesteśmy w stanie dotrzeć do danych z jakich materiałów, elementów czy półfabrykatów został wyprodukowany dany wyrób (czyli danych dotyczących źródła pochodzenia produktu).
Dysponując informacją od naszych dostawców, stosujących zasady identyfikowalności wytworzenia produktu, mamy także możliwość śledzenia i kontroli, z jakich materiałów powstały owe półfabrykaty, wchodzące w skład dostarczanego wyrobu. Ponadto, mając partię danego materiału lub surowca od danego producenta, możemy określić, w jakich wyrobach dana partia materiału lub elementów zakupowych została wykorzystana. Mamy zatem komplet informacji na wszystkich etapach produkcji i łańcucha dostaw, na podstawie których określamy strukturę produktu w dwóch kierunkach: z góry do dołu i od dołu do góry.
System traceability – możliwość weryfikacji historii w procesie produkcji
Genealogia, a więc pewien rodzaj historii produkcji, dotyczy nie tylko składu wyrobów. To także dostarczanie informacji o miejscu wytworzenia, zasobach wytwórczych, czasami z określeniem pracowników biorących udział w procesie produkcji. Można również spotkać rozwiązania, które zapewniają identyfikację poszczególnych partii wyrobu z parametrami, w jakich proces był przeprowadzany.
Wszystko zależy od typu systemu. Odpowiednio udokumentowana genealogia jest podstawą wystawiania certyfikatów jakościowych (Quality Certificate) lub źródeł pochodzenia wyrobów (Certificate of Origin). W dobie informatyzacji pozyskanie takich raportów nie stanowi problemu. Dlatego właśnie odpowiedzialni producenci starają się dokumentować sposób wytwarzania, składy produktów, warunki procesowe.
Ale to nie wszystko. Producenci wymagają od swoich dostawców, aby również dysponowali takimi certyfikatami. Jakże często spotykamy się obecnie z praktyką audytów konfrontujących deklaracje z rzeczywistymi warunkami wytwórczymi. Bez stuprocentowego potwierdzenia tej zgodności dostawca może nie uzyskać kontraktu.
Oczywiste zastosowanie traceability ma miejsce w branży spożywczej lub farmaceutycznej, gdzie w przypadku decyzji o wycofaniu danej partii produktów ze względu na wadliwy surowiec, potrafimy bardzo precyzyjnie określić, w jakich jeszcze produktach dana partia surowca została wykorzystana. Inny sztandarowy przykład to badanie przyczyn wypadków komunikacyjnych, gdzie możemy dokładnie wskazać, dlaczego zawiódł jakiś element powodujący tragedię. Czy, np. ileż razy słyszeliśmy o uziemieniu określonych samolotów, do których budowy wykorzystano niepewne komponenty…?
Traceability – jak zdobyć satysfakcję klientów
Popatrzmy na system traceability z perspektywy nie tylko hali produkcyjnej, a nowych trendów konsumenckich dotyczących bezpośrednio klienta. Nazwijmy to społecznym spojrzeniem na identyfikowalność produktów i śledzenie produkcji. Co więc traceability może nam zapewnić? Informacje o pochodzeniu produktów i surowców. Konsumenci na całym świecie coraz bardziej świadomie wybierają produkty pochodzące z określonych regionów lub posiadające odpowiednie certyfikaty (np. żywność pochodzenia polskiego, produkty pochodzące z upraw ekologicznych, ryby pochodzące z certyfikowanych łowisk, drewno pozyskane w ramach zasady zrównoważonego zarządzania lasami etc.).
Konsumenci mają potrzebę identyfikacji z tym, co trafia w ich ręce i nie wystarcza im zapewnienie o tym, że produkt jest najwyższej jakości. Chcą rzetelnych informacji i niejako większej kontroli nad tym, co kupują i konsumują.
Badania przeprowadzone przez ARC Rynek i Opinia pokazują, że i Polacy są coraz bardziej świadomymi konsumentami – wyraźnie widać, że mamy do czynienia z rynkiem świadomego klienta i konsumenta. Ponad połowa (57%) deklaruje, że stara się unikać produktów szkodzących środowisku. Już 34% polskich internautów chętniej kupuje produkty lub usługi marki, która działa proekologicznie, jest przyjazna środowisku. Przeważają osoby młode (18-24 lata), czyli konsumenci, którzy za kilka-kilkanaście lat będą dominującą grupą pod względem siły nabywczej. To do ich wymagań należy już teraz się dostosowywać. Traceability może stać się więc skutecznym narzędziem w takiej kwestii jak zaufanie klientów.
Trend: kwestia bezpieczeństwa żywności
Producenci (nie tylko w przemyśle spożywczym) będą musieli wykazać, skąd pochodzą surowce, materiały i komponenty: czy to z upraw ekologicznych, czy z krajów, które kontrolują i egzekwują odpowiednie standardy warunków pracy (np. bez wykorzystywania dzieci jako siły roboczej). Będą musieli poinformować, czy wyrób został wykonany z materiałów pochodzących z recyklingu lub materiałów odnawialnych, bądź jego komponenty są biodegradowalne. Rozwiązania związane z identyfikowalnością procesów pozwalają zaewidencjonować te wszystkie parametry produkcji danego wyrobu gotowego. W tym wypadku zasada traceability produkcji powinna funkcjonować zarówno w zakładach produkcyjnych, jak i z uwzględnieniem całego łańcucha dostaw.
Wykrycie śladu środowiskowego – co mogą zapewnić systemy traceability?
Klienci mają coraz większą świadomość, jeśli chodzi o tzw. ślad środowiskowy produktów i usług, które wybierają. Ślad węglowy produktu to całkowita suma emisji gazów cieplarnianych wytwarzanych bezpośrednio na potrzeby danego produktu. Już teraz przy zakupie samochodu konsumenci weryfikują, jaka jest jego emisja CO2. Powstają kalkulatory, dzięki którym każdy może obliczyć, jaki ślad węglowy generuje przy swojej codziennej aktywności. Niedługo ślad węglowy (obok ceny, terminu dostawy, trwałości, jakości, etc.) będzie jednym z parametrów branych pod uwagę przy wyborze danego produktu przez klientów. Zatem coraz większe znaczenie będzie miało dla producenta zaewidencjonowanie wpływu produkcji danego wyrobu na środowisko. Będzie to możliwe dzięki rejestrowaniu zużycia surowców, energii, wody, ilości wygenerowanych odpadów i ścieków, opakowań etc. Wszystko to za pomocą modułu traceability.
Możliwość śledzenia przepływu produktów w łańcuchu dostaw
Przy ograniczeniu śladu węglowego w produkcie duże znaczenie ma również uzyskana oszczędność surowców w łańcuchu dostaw, optymalne zużycie energii w pracy zasobów, odpowiednie planowanie produkcji, transportu i logistyki, zapobieganie marnotrawstwu i nadprodukcji. To niejako krok wymuszający odpowiednią organizację procesu produkcyjnego. To między innymi dlatego obserwujemy duży rozwój systemów nadzorujących (system MES), czy harmonogramujących produkcję według założonych kryteriów optymalizacyjnych (jak np. system APS), jak również systemów do zarządzania łańcuchem dostaw SCM.
Gospodarka o obiegu zamkniętym i pakiet odpadowy
Gospodarka o obiegu zamkniętym (circular economy) jest koncepcją, według której produkty, materiały i surowce powinny pozostawać w gospodarce tak długo, jak to możliwe. Konieczne jest tu także zminimalizowanie ilości odpadów, a jeśli już odpady powstaną, mają być traktowane jako surowce wtórne (zgodnie z zasadą „zero waste”). Trwa wdrażanie procedur, ustalonych przez UE, które mówią, że producent odpowiedzialny jest za cały cykl życia produktu na rynku, łącznie z tym, kiedy powstaje po nim odpad. Firma produkcyjna, za pomocą odpowiedniego oprogramowania i zasady traceability, może prowadzić bazę wszystkich wykorzystanych surowców i materiałów w danym wyrobie właśnie pod kątem przyszłej utylizacji produktu z zachowaniem wszelkich zasad bezpieczeństwa i wykorzystania poszczególnych materiałów w ramach recyklingu. Producent dokładnie wie, ile surowców i jak przetworzonych wprowadza na rynek. Traceability w tym wypadku pomaga w implementacji pakietu odpadowego, który został przyjęty przez Radę Unii Europejskiej w maju 2018 r.
System identyfikowalności a budowanie przewagi konkurencyjnej
Można zatem stwierdzić, że systemy traceability, będące standardem w niektórych branżach, w innych mogą stać się narzędziem, które wspierać będzie nie tylko poprawę jakości, a budowanie przewagi konkurencyjnej. Pomogą w zarządzaniu w przedsiębiorstwie cyklem życia produktu na rynku w zakresie recyklingu oraz ochrony środowiska, wkrótce wymaganym przepisami prawa. Zasada traceability pozwala także tworzyć pozytywny wizerunek firmy w kontekście stricte marketingowym – w celu trafiania do konsumentów wrażliwych na kwestie ochrony środowiska i fair trade. Zwróćmy, właśnie w tym kontekście, uwagę jeszcze na jeden fakt. Jeśli traktujemy traceability jako standard przejrzystości, niejako znak rozpoznawczy, którym możemy się szczycić, to będziemy przedsiębiorstwem pozytywnie postrzeganym przez rynek w przeciwieństwie do organizacji, które ukrywają informacje o tym, skąd pochodzi ich produkt. Z pozycji konsumentów chętnie spoglądamy (i będziemy spoglądać) na firmy dokumentujące pochodzenie swoich produktów i ich wpływ na środowisko.
Dariusz Kacperczyk
doradca zarządu eq system
Masz jakieś uwagi lub pytania? Skontaktuj się z nami.
Chcesz wiedzieć więcej o traceability? Przeczytaj artykuły:
- Traceability czyli jak zwiększyć przewagę konkurencyjną
- Zarządzanie przedsiębiorstwem – co zmienia moduł traceability w systemie MES?
Bibliografia:
Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 178/2002 z dnia 28 stycznia 2002r.
ISO/IEC 26559:2017(en) Software and systems engineering — Methods and tools for variability traceability in software and systems product line
ISO 12875:2011(en) Traceability of finfish products — Specification on the information to be recorded in captured finfish distribution chains
Inne artykuły, których autorem jest Dariusz Kacperczyk:
Smart Factory – już rzeczywistość, czy nadal pieśń przyszłości?
System CMMS – znacznie więcej niż narzędzie do zarządzania utrzymaniem ruchu
Historia jednego STANDARDU… część 1: Proces produkcyjny w kontekście systemów IT – System MRP II
Historia jednego STANDARDU… część 2: Zarządzanie przedsiębiorstwem a system APS i XPRIMER
